گرد و خاک یا ریزگرد، توده‌ای از ذرات جامد ریز غبار و گاه دود و … است که در جو پخش شده و دید افقی را میان ۱ و ۲ کیلومتر محدود می‌کند و برای بیماران تنفسی بسیار زیان‌آور است. ریزگرد همچنین گاه باعث بروز پدیده ماه آبی می‌شود.

چندی پیش دبیر ستاد ملی مقابله با پدیده گردوغبار با تاکید بر اینکه ۲۳ استان کشور دارای کانون گرد و غبار هستند، گفت: ۶ استان کشور به ترتیب خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان و هرمزگان ۸۵ درصد غبار خیزی کشور را دارند.

۳۵ کانون غبار خیز

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البته در توصیف شرایط استان از عنوان غبار خیزی استفاده کرد و گفت: ۳۵ کانون غبار خیز در استان وجود دارد که به جز بیرجند و خوسف در سایر شهرهای استان درگیر این کانون‌ها هستند.

اسداله حاتمی بیشترین کانون غبار خیزی استان را مربوط به شهرستان زیرکوه عنوان کرد و افزود: در ادامه شهرهای درمیان، سربیشه، نهبندان، قاین، بشرویه، طبس و … قرار دارد.

وی ادامه داد: در سال ۱۴۰۱ برای استان ۸۷ روز نامطلوب ثبت شده است که بیشترین آن‌ها مربوط به تیرماه و مرداد ماه سال گذشته بوده است.

وی با اشاره به روزهای نامطلوب فروردین ماه سال گذشته گفت: فروردین ماه سال ۱۴۰۱ تعداد روزهای نامطلوب ۱۴ روز ثبت شده است، در حالی که فروردین امسال بر اساس دستگاه‌های سنجش آلودگی ۵ روز نامطلوب ثبت شده است که نشان می‌دهد شرایط بهتر بوده است.

وی درباره جذب اعتبارات گرد و غبار در استان تصریح کرد: سازمان محیط زیست سال گذشته از این سرفصل دو میلیارد تومان جذب کرد. اما نکته قابل توجه این است که دستگاه‌های زیادی برای انجام طرح‌های کاهش گرد و غبار نقش دارند.

حاتمی تاکید کرد: شهرداری، سازمان جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و… هرکدام در جلسه‌ای که به زودی در این سازمان برگزار می‌شود برای جمع بندی عملکرد دستگاه‌ها در اجرای طرح‌های کاهش گرد و غبار پاسخ‌گو خواهند بود.

حاجی‌آباد در صدر روزهای غبارآلود

اما آمار هواشناسی کمی متفاوت است، مدیرکل هواشناسی استان بر اساس استاندارهای خودش عنوان روزهای غبار آلود را بیان می‌کند، یا روزهایی که کاهش دیدی افقی داشته‌ایم.

بر اساس اطلاعات علیرضا خندان‌رو در سال ۱۴۰۰ میانگین روزهای غبارآلود استان ۳۴ روز بوده که این تعداد در سال ۱۴۰۱ به ۵۵ روز رسیده است. که روند افزایشی را نشان می‌دهد.

وی ادامه داد: در فروردین ۱۴۰۲ تعداد روزهای گرد و غبار در استان ۵ روز ثبت شده است در حالی که فروردین سال قبل ۹ روز بوده است.

خندان رو شهر حاجی آباد زیرکوه را با ثبت ۱۲۲ روز غبارآلود در صدر شهرهای استان به لحاظ گرد و خاک اعلام کرد و افزود: سربیشه با ثبت ۱۰۰ روز در جایگاه دوم این جدول قرار دارد.

داشته‌های بیابانی

مساحت خشکی‌های کره زمین در حدود ۱۴۸ میلیون و ۹۳۹ هزار و ۶۳ کیلومتر مربع برآورد شده است.

کشور ایران با داشتن مساحتی برابر یک میلیون و ۶۴۸ هزار و ۱۹۹ کیلومترمربع دومین کشور بزرگ خاورمیانه است که ۱/۱ درصد از مساحت خشکی‌های کره زمین را به خود اختصاص می‌دهد.

استان خراسان جنوبی با دارا بودن مساحتی برابر ۱۵۰ هزار و ۷۹۷ کیلومتر مربع ۹.۱۵ درصد کشور و ۰.۱ درصد مساحت خشکی‌های جهان را به خود اختصاص داده است.

حدود ۹۶.۵ درصد از کل مساحت استان معادل ۱۴ میلیون و ۵۷۳ هزار و ۸۷ هکتار را عرصه‌های طبیعی در بر می‌گیرد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی درباره شرایط بیابانی استان گفت: پدیده‌های بیابانی با مساحتی بیش از ۵ میلیون هکتار ۳۶ درصد از مساحت کل استان را در بر می‌گیرد.

علیرضا نصرآبادی افزود: مراتع کم تراکم بیابانی با مساحتی بیش از ۷ میلیون هکتار ۵۰ درصد مساحت کل استان را در بر می‌گیرد .(۴.۶ درصد مساحت کشور) علاوه بر این مراتع خوب و نیمه متراکم فقط حدود ۹۰۰ هزار هکتار است که ۶.۳ درصد مساحت کل استان (۰.۵۷ درصد مساحت کشور) را در بر می‌گیرد.

وی مساحت جنگل‌های تنک و نیمه انبوه را بیش از ۶۰۰ هزار هکتار که معادل ۴.۲ درصد مساحت کل استان است اعلام کرد و گفت: این میزان ۰.۳۸ درصد مساحت کشور است.

نصرآبادی با یادآوری این موضوع که استان بر روی کمربند خشک و نیمه خشک نیمکره شمالی قرار دارد اضافه کرد: تنها دارایی آبی استان ذخایر منابع آبی بسیار ضعیف و نزولات جوی کم، است که آن‌ها با وجود تبخیر سالیانه بسیار شدید باعث شده میزان پوشش گیاهی اندک شود.

به گفته وی این شرایط باعث شده که از کل عرصه‌های طبیعی استان ۳۶ درصد را عرصه‌های بیابانی و ۵۰ درصد را مراتع کم تراکم بیابانی تشکیل دهد.

دومین استان بیابانی کشور

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: استان خراسان جنوبی دومین استان بیابانی کشور است که بر اساس مطالعات انجام شده در خصوص مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی و به‌روزرسانی سال ۱۳۹۸، تعداد ۳۲ کانون بحرانی فرسایش بادی شناسایی شده است. که سطح این کانون‌ها برابر با دو میلیون و ۱۱۲ هزار و ۱۰۹ هکتار است.

وی اضافه کرد: سطح مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی در سطح استان بر اساس همان اطلاعات سال ۱۳۹۸ برابر با ۴ میلیون و ۸۸۶ هزار و ۲۱۰ هکتار است.

وی درباره مجموع خسارت‌های ناشی از این کانون‌های بحرانی در استان اعلام کرد: خسارت سالانه بیش از ۸۰۰ هزار میلیون ریال برآورد شده است. این در حالی است که در سال ۹۵ تعداد کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در سطح استان، ۲۸ کانون به مساحت یک میلیون ۳۸۶ هزار و ۷۴۱ هکتار و مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی در سطح استان برابر با ۳ میلیون و ۱۲۱ هزار و ۴۷۶ هکتار بوده است.

وی تاکید کرد: این آمار نشان از افزایش بیش از یک میلیون ۸۰۰ هزار هکتاری مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی و ۷۰۰ هزار هکتاری کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در بازه زمانی ۴ ساله مطالعات این طرح در استان است.

پسرفت اعتبارت

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی درباره‌ی تخصیص اعتبارات طی یک دوره ۵ ساله از سال ۱۳۹۷ تا سال ۱۴۰۱ گفت: طی این سال‌ها به ترتیب اعتبارات ۹ میلیارد و ۱۶۰، ۸۵۹ میلیارد و ۷۶۴ میلیون ،۴۶۸ میلیارد و ۱۸۳ میلیون، ۱۷۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون و در نهایت در سال مالی جاری ۱۲۶ میلیارد و ۱۰۰ میلیون ریال بوده است.

وی اضافه کرد: بر اساس این اطلاعات روشن است که اعتبارات این حوزه روند نزولی داشته است، با این وجود طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی در استان اجرایی شده است که به طور قطع با وجود تأمین اعتبار این طرح‌ها با وسعت بیشتری اجرایی می‌شد.

آنچه مسلم است این بوده که خشکسالی‌های بلند مدت و کاهش بارندگی‌ها چنان شریان‌های حیاتی استان را گرفته است که با بروز پدیده گرد و غبار میزان لرزش زانوهای حیات در استان افزایش داده یافته، علاوه بر این تخصیص اعتبارت به ویژه در بخش مقابله با بیابان‌زایی با روند نزولی مواجه شده که اگر به همین نحو ادامه یابد، آنچه از دشت‌های استان باقی می‌ماند تل ماسه‌ای بیش نخواهد بود.