سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

چالش ریز گردها و راه های مقابله با آن

محمد علی میرزائی کارشناس ارشد آبخیزداری/ بیابان زایی و روند بیابانی شدن در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب از جمله پدیده هایی است که در چند دهه اخیر و متاثر از عواملی نظیر: تغییرات اقلیمی، خشکسالی های متعدد، کاهش بارندگی، بهره برداری های غیر اصولی از منابع آب و خاک، تغییر کاربری های متعدد و ...کشورهای زیادی و از جمله ایران عزیز را دستخوش خسارات زیاد و در برخی مناطق، با تخریب سرزمین نیز مواجه نموده است.

بی تردید، تاثیرات مشترک عوامل طبیعی و انسانی در گستردگی این پدیده و ظهور معضلی به نام " ریز گردها " نقشی اساسی داشته که در صورت تدوین برنامه ریزی های اصولی و برگرفته از اهداف توسعه پایدار، می توان تا حدود زیادی با این گونه پدیده های مخرب مقابله نمود. اما آنچه مسلم است، کنترل عوامل طبیعی بسیار سخت و در پاره ای موارد غیر ممکن بوده و در عوض، مهار و کنترل مجموعه اقدامات انسانی به عنوان عاملی تشدید کننده، تا حدود زیادی قابلیت تحقق دارند. بررسی ها و تحقیقات انجام شده موید این واقعیت انکار ناپذیرند که در صورت تداوم روند فعلی و عدم تغییر راهبردها و استراتژی های موجود، در آینده ای نه چندان دور شاهد امحا و نابودی بسیاری از زیست بوم ها و در نتیجه، مخاطراتی بسیار جدی تر برای هموطنان عزیزمان خواهیم بود. از جمله نتایج برنامه ریزی ها و اقدامات غیر اصولی فعلی، همین بس که در طی چند سال اخیر، روند توسعه ریز گردها به عنوان پدیده ای نوظهور و متاثر از عوامل انسانی به گونه ای بوده که  نه تنها مرزهای غربی، شرقی و جنوبی کشور را تحت تاثیر  خود قرار داده، بلکه در حال حاضر، وسعت نفوذ این پدیده مرزهای مناطق مرکزی و حتی شمالی کشور را نیز در نوردیده است.

      

 

اینکه منشا ریز گردها را صرفا خارجی قلمداد کنیم و از اقدامات غیر اصولی خودمان که موجب بوجود آمدن عرصه های برداشت ریز گردها شده است، به سادگی گذر نماییم، بی شک راه را به بیراهه برده ایم و بجز اتلاف وقت و صرف هزینه، نتیجه دیگری عایدمان نخواهد شد. شکی نیست، بهره برداری های غیر اصولی از منابع آب و خاک، عدم حمایت دولت از بخش کشاورزی برای تامین تجهیزات و ادوات آبیاری تحت فشار یارانه دار و با تسهیلاتی مناسب، اعمال روش های سنتی آبیاری در بخش کشاورزی، کم توجهی مسئولین به کشت محصولات کشاورزی پر مصرف آبی و از جمله برنج در مناطق نیمه خشک، خشک نیمه مرطوب و مناطق بحرانی، القاء نادرست توسعه کشاورزی در هر منطقه از کشور بدون توجه به ظرفیت منابع آبی بلند مدت آن ناحیه، صدور مجوز حفر چاه حتی در دشت های آزاد، حفر چاه های غیر مجاز در مناطق ممنوعه و بحرانی، عدم نظارت دقیق دستگاه های متولی بر نحوه و میزان بهره برداری از منابع آب، پائین بودن حق آبه و آب بهای بخش کشاورزی، و... موجب تشدید پدیده بیابان زائی و همچنین گستردگی هر چه بیشتر ریز گردها شده است. اما آنچه را که می بایست بدان توجه داشت، این واقعیت است که حل چالش ریز گردها بدون توجه به منشا خارجی این پدیده امکان پذیر نمی باشد. بی شک، یکی از مهم ترین مناطق برداشت ریزگردها، هورالعظیم و یا هور الهویزه است که به دلیل خشک شدن بخش زیادی از این تالاب بزرگ که بیش از دو سوم آن در کشور عراق واقع شده، جولان گاهی را برای تشدید و توسعه هر چه بیشتر ریز گردها در کشور فراهم آورده است. تالابی که از یک سو با توجه به سد سازی های متعدد در کشورهای عراق و علی الخصوص ترکیه و از سویی دیگر به دلیل سدسازی های بی رویه در مسیر رودخانه کرخه و همچنین توسعه بی ضابطه کشاورزی در مناطق بالا دست، دستخوش کم شدن شدید حق آبه شده و در نتیجه، مشکلات بسیار زیادی را برای هموطنان عزیزمان به وجود آورده است. فلذا شایسته است که دولت محترم، علاوه بر آسیب شناسی، تجزیه و تحلیل داده ها و بررسی دقیق روند تخریب، تمهیدات لازم را برای یک برنامه ریزی مدون و مبتنی بر اصول توسعه پایدار، آمایش سرزمین، تعیین کاربری ها و قابلیت اراضی مد نظر قرار دهد.

پیشنهادها:

- تعاملی سازنده با کشورهای ترکیه و عراق و تنظیم معاهده ای سه جانبه بر مبنای مبادله آب در برابر گاز و برق

- رهاسازی حجم آبی متناسب با نیاز تالاب ها و حفظ رطوب اشباع خاک

- تغییر و اصلاح الگوی کشاورزی در مناطق بالا دست و حذف تولیدات پر مصرف آبی

- تامین تجهیزات و ادوات آبیاری تحت فشار با تسهیلات بسیار مناسب برای کشاورزان

- برگزاری دوره های متعدد آموزشی برای ارائه الگوهای نوین آبیاری و کشاورزی

- افزایش آب بها مصرفی بخش زراعت و باغبانی

- برخورد جدی و قانونی با متخلفین حفر چاه های غیر مجاز

- کنترل دقیق و نظارت مستمر بر میزان بهره داری از چاه های مجاز

- شناسایی و پهنه بندی مناطق بحرانی برداشت

- انجام عملیات مالچ پاشی شنی و سنگ ریزه ای( ریگ )

- کاشت گونه های گیاهی بومی و مقاوم با نیاز آبی کم، اعم از بوته اای و درختچه ای

نسخه چاپی

ارسال به دوست