سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

بین سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۴، طرح طوبی برای ترویج کشت صنوبر و اکالیپتوس در کشور اجرایی شد اما مدتی نگذشته بود که طرح دیگری به نام توسعه زراعت چوب جان گرفت.

در طرح طوبی، مناطق مستعد اراضی ملی، دولتی و شخصی به توسعه باغ با گونه‌های خشکباری از جمله گردو، بادام، فندق، گیاهان دارویی، زیتون و گسترش کشت گونه‌های مثمر باغی و غیر مثمر چوب ده و سریع الرشد اختصاص یافت.

از آنجا که افزایش و تنوع تولید فرآورده‌های چوبی، موجب افزایش مصرف چوب در کشور شده و با توجه به محدودیت‌های زیست محیطی و لزوم حفظ ذخایر جنگلی، باید نیاز کشور را از طریق دیگری تأمین کرد که آن زمان زراعت چوب، نسخه پیشنهاد شده بود.

طرح زراعت چوب

در طرح ملی زراعت چوب، هدف توسعه کشت درختان چوبده سریع الرشد و زودبازده مانند انواع صنوبر، پالونیا و اکالیپتوس است. در زراعت چوب می‌توان به تولید سالیانه ۱۵ تا ۲۰ مترمکعب در هکتار دست یافت.

استفاده بهینه از آب و خاک کشور و جلوگیری از تخریب و فرسایش این منابع، صرفه‌جویی ارزی با کاهش یا حذف واردات محصولات چوبی، کاستن از فشار بی رویه وارده به عرصه‌های جنگلی، توسعه فضای سبز کشور در حد استانداردهای جهانی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید به میزان ۱۷۵ میلیون نفر روز در هر سال تنها در بخش کاشت و برداشت صرف‌نظر از فعالیت‌های جنبی و صنایع مرتبط، از اهداف این طرح است.

بر اساس برنامه ششم توسعه، از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ باید این طرح در ۷۵ هزار هکتار از اراضی ملی انجام می‌شد، ولی فقط در ۱۷ هزار هکتار یعنی بیست و چند درصد اجرا شده. این در حالی است که استقبال مردم از کالای چوبی با چوب ایرانی بیشتر شده. باید توجه کرد از ظرفیت اشتغال صنعت چوب هم فقط ۳۰ تا ۴۰ درصد استفاده شده است و این یعنی شکست طرح.

زراعت چوب در خراسان جنوبی

رئیس اداره جنگل داری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی درباره اجرای طرح زراعت چوب در استان به خبرنگار مهر می‌گوید: با توجه به خشکسالی‌های ۲۰ ساله و البته نوع درختی که در این طرح باید کاشته شود، مورد حمایت و استقبال مردم قرار نگرفت.

عباسعلی محمودی ادامه می‌دهد: بر اساس این طرح به افرادی که قرار است در مستثنیات کاشت درخت انجام دهند، از طرف اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری نهال ارائه و برای دریافت تسهیلات به بانک معرفی می‌شوند.

وی ادامه داد: آن افرادی که متقاضی اجرای این طرح در اراضی ملی هستند نیز زمین ملی دریافتمی کنند اما اجرای صفر تا ۱۰۰ به عهده خودشان است.

به گفته‌ی وی با وجود اطلاع رسانی فراوان تاکنون استقبالی از این طرح نشده است که مهمترین دلیل آن همان خشکسالی و کمبود آب در استان است.

البته رئیس اداره جنگل داری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی از انجام مکاتباتی برای تغییر این طرح برای خراسان جنوبی با توجه به اقلیم استان خبر می‌دهد.

محمودی ادامه می‌دهد: مکاتباتی با تهران برای تغییر گونه‌های درختی و نحوه احاطه مدیریت اراضی انجام دادیم، که در صورت اخذ مجوزهای لازم شرایط اجرای طرح در استان تسهیل می‌شود.

محمودی با اشاره به اینکه یکی از بهترین راهکارها جهت کمبود آب مورد نیاز طرح، استفاده از پساب است اضافه می‌کند: هر چند استفاده از پساب راهکار مطلوبی است اما به طور حتم شرکت آب و فاضلاب نیز با توجه به تعهدات و تکالیف قانونی، باید درباره «بازگشت سرمایه» معادل هزینه‌ای که در این بخش می‌کند، مطمئن شود، بر این اساس تصور اینکه مشارکت در طرح‌هایی همچون زراعت چوب به زودی نتیجه دهد، قدری دشوار است.

کشورهای اروپایی مثل ایتالیا و فرانسه از لحاظ اجرایی و تحقیقاتی بسیار پیشرفته هستند، تا حدی که قادر به صادرات چوب نیز هستند. با این نوع نگاه و سرمایه محسوب کردن جنگل است که می‌بینیم به محض قطع کردن هر درخت جنگلی، بر روی همان تنه بریده شده، شکافی ایجاد می‌کنند و قلمه درختی نو را می‌کارند.کشور ترکیه نیز در سال‌های اخیر پیشرفتهای چشمگیری در این زمینه داشته است.

به گفته وی به تازگی ارقام هیبرید در کشور ما نیز کاشته می‌شوند. اما لازم است در جهت معرفی ارقام اصلاح شده با تولید چوب و بهره برداری پایین، تحقیقاتی صورت گیرد تا به موفقیت در این زراعت برسیم.

رئیس اداره جنگل داری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی می‌گوید: در برخی کشورها از جمله چین، توسعه زراعت چوب و تلفیق آن با تولید قارچ و غنی‌سازی جنگل‌های طبیعی به طور گسترده کار شده و سرمایه‌گذاری قابل توجهی اختصاص یافته است. اگر تفکرات بزرگ را به صورت محلی و استانی اجرایی کنیم، قطعاً به ایده آل‌ها نزدیک‌تر می‌شویم.

محمودی ادامه می‌دهد: اینکه ما در این بخش نتیجه مطلوب نگرفته‌ایم، زاییده نگاه سلیقه‌ای و بدون راهبرد ما در سالیان متمادی بوده است. نتیجه بخش نبودن طرح کاشت و زراعت چوب یکی از طرح‌هایی است که به هدف پیش بینی شده نرسید. لازمه حفظ جنگل‌های کشور، افزایش سطح جنگلی و جهش تولید در صنعت پرطرفدار چوب، حمایت دامنه دار و حقیقی از زراعت و البته سرمایه گذاری در صنعت پیشرفته و روزآمد چوب است.

وی وجود منابع مستعد آب و خاک که با توجه به خشکسالی، دچار افت و کمبود کمی و کیفی شده‌اند، ضعف حمایت‌های دولتی در ارائه تسهیلات و ارائه زمین‌های مستعد به کشاورزان، مشکلات بیمه‌ای و تخصیص‌های نابهنگام و ناقص، عدم استعدادیابی اراضی را ازجمله مهمترین مشکلات در زمینه توسعه زراعت چوب در استان عنوان کرد.