سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

سقز صمغ درخت بنه یا همان پسته کوهی که در طبیعت خراسان جنوبی وجود دارد کاربرد های فراوانی در صنایع غذایی و دارویی دارد.

طبع این گیاه به صورت تازه گرم و خشک است، و مصرف این گیاه برای درمان یبوست ، پاکسازی معده، جلوگیری از پوسیدگی دندان  و جلای آن، رفع بوی بد دهان، تقویت چشم، تقویت سیستم ایمنی بدن، کنترل دیابت، رفع مشکلات قلبی عروقی  و … مفید است. با وجود همه خواص دارویی این ماده ظرفیتی مغفول مانده در خراسان جنوبی است، که بیشتر ساکنان مناطقی که به این محصول دسترسی دارند از خواص آن اطلاعی ندارند. و به همین دلیل با وجود جمع آوری به دلالان می فروشند. و هم‌اکنون به صورت خام و با قیمت های پایین از استان خارج می شود و صنایع فرآوری آن در خراسان جنوبی وجود ندارد، هر چند در این بین مسئولان بر این عقیده هستند که تولیدات استان به اندازه ایجاد صنایع فرآوری نبوده و در حد مصرف خود مردم است‌ و برداشت بی رویه خطرات انقراض این گونه گیاهی را به دنبال خواهد داشت.

یکی از روستائیان نهبندانی با اشاره به پوشش گیاهی درختان بنه در منطقه اشاره کرد و به خبرنگار خاورستان گفت:در کنار میوه درخت بنه که برای مصرف غذایی استفاده می کنیم، صمغ آن را هم‌برداشت می کنیم اما اطلاعات خاصی از خواص آن نداریم، و فقط افرادی که به روستا برای خرید محصولات مراجعه می کنند با قیمت هر کیلو ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان از اهالی روستا می خرند.

به گفته وی، این محصول با قیمت حدود هر کیلو تا ۵ میلیون تومان توسط دلالان به کشور هند و پاکستان صادر می شود، و سود این محصول کم یاب به جیب شرکت های هندی ها می رود.

صمغ با ارزش

با این وجود محسن پویان مدیر مجتمع تحقیقاتی گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی و مولف کتاب های متعدد در زمینه گیاهان دارویی خراسان جنوبی به خبرنگار خاورستان گفت :
بنه یکی از معدود گیاهان یا درختانی است، که حدود ۳۵ سال خشکی را توانسته تحمل کند و گیاه مقاوم بنه و دومی بادام کوهی یا بادامشک شناخته هر دو این گیاهان صمغی دارند که بسیار ارزشمند است و بازار خوبی در دنیا دارد.

به گفته وی صمغی که از درخت بنه گرفته می شود، هر چند در خشکسالی ها میزان ترشح صمغ کم می شود به هر حال از درخت بنه صمغی ترشح می شود. صمغ بعد از این که در غرب ایران یک سری تغییرات فرآوری در آن انجام می شود به نام سقز نامیده می شود به سبک خاصی جمع آوری می کنند و بعد به وسیله آب مشتقات آن را از بین می برند.

بهره گیری از صمغ بنه

این پژوهشگر گیاهان دارویی ادامه داد: استفاده هایی که از این سمغ به عمل می آید هم صنعتی است، و هم دارویی به عنوان مثال در صنایع آدامس کارخانجاتی که از مواد طبیعی استفاده می کنند از این سمغ برای تولید آدامس استفاده می کنند، البته در هندوستان طب سنتی هند یا «آیورودا» از این سمغ استفاده بهینه می کنند و برای ساخت ۷ تا ۸ دارو از این سمغ استفاده می کنند.

به گفته پویان در اروپا در کشورهایی مثل آلمان ، تایوان و انگلستان و امریکا و به تازگی کشورهای دیگری هم وارد عمل شدند، مثل استرالیا در زمینه گیاهان دارویی فعالیت زیادی دارند در این که کشورها برای بیماری های خاص از این صمغ دارو ساخته یا در حال ساخت هستند.

وی تصریح کرد: این ماده گیاهی با ارزشمند التهاب بدن را کم می کند، برای داروهای ضد التهاب موثر است در کشور هند برای تقویت حافظه از این صمغ استفاده می شود. از این صمغ گیاه برای تقویت لثه ها و برای رفع ناراحتی ها معده داروهایی با استفاده از این صمغ ساخته شده است.

به گفته وی اخلاطی که در حلق وجود دارد با این صمغ برطرف می شود با استفاده از آن شربت ساخته شده است .

وی افزود: استفاده دیگری که از این صمغ می شود برای ترمیم استخوان های شکسته است زمانی که استخوان بدن می شکند به عنوان داروی ترمیم کننده استخوان موثر است از همه مهم تر در سوختگی برای ترمیم و رویاندن گوشت جدید شبیه ماده کلوفن عمل می کند و به همین دلیل پمادهایی برای سوختگی ساخته شده است. چرا که استخوان ها را ترمیم می کند چون ویتامین د قابل قبولی دارد و خیلی از کشورهامثل هند از این قابلیت هم استفاده می کنند.

به گفته وی بیماری های قلبی زیادی را کاهش می دهد کلسترول خون را کاهش می دهد برای محافظت کبد از ان استفاده می کنند برای پیشگیری از بیماری های کبدی مکمل هایی ساخته شده از این ماده گیاهی که فشار خون را تنظیم می کند.

ظرفیتی مغفول مانده

پویان تصریح کرد: در مجموع سمغ درخت بنه یا در اصلاح محلی جک بنه می تواند یک پتانسیل اقتصادی خیلی خوب باشد، اما همانطور که ما از پنانسیل گیاهان دارویی کمتر استفاده می کنیم در این مورد خاص هم استفاده کافی برده نمی شود.

به گفته وی این گلایه ای است که از همه مسئولان کشوری اعم از مسئولان جهاد کشادورزی و منابع طبیعی است، چرا که کمتر توجه می شود و در خراسان جنوبی به ویژه از این پتانسیل ها استفاده نمی شود.

وی افزود: علاوه بر بنه بادام کوهی یک سمغی دارد که چهار برابر سمغ بنه قیمت دارد اما معمولا ما تهیه می کنیم، به صورت بازارهای پنهان صادر می شود و خام فروشی است. از این ها نه دارویی درست می کنیم نه مکملی درست می کنیم و نه از پتاسیل ها بهره اقتصادی می بریم با قیمت های ارزان به دلالان فروخته می شود در حالی که قیمت آن چند برابر این قیمت است .

به گفته وی این ماده ارزش اقتصادی زیادی دارد هر چند صحیح نیست که درخت را شکاف دهیم با توجه به تنش آبی که وجود دارد اما شیره ای که پای درخت می ریزد را می توان جمع آوری و استفاده کرد.

وی به این نکته هم اشاره کرد که درخت بنه در تمام ایران وجود دارد و در منطقه خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان گونه بنه کسور هم وجود دارد.
برگ بنه

این پژوهشگر گیاهان دارویی ادامه داد: برگ بنه یک آنتی اکسیدان بسیار قوی است که از این لحاظ با چای سبز برابری می‌کند.

به گفته پویان خواص برگ درخت بنه به این صورت است که با غنی بودن از ویتامین a می‌تواند به تقویت اعصاب و پیشگیری از بروز پوکی استخوان منجر شده و از این رو در تهیه برخی دارو‌ها و در صنعت دارو سازی کاربرد دارد.

بنه جزو ذخایر ژنتیکی

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گوته گیاهی بنه را با توجه به وجود حدود ۴ درخت در یک هکتار جزو ذخایر ژنتیکی منطقه دانست و به خبرنگار خاورستان گفت: با توجه به این ویژگی هر گونه بهره برداری در سطح عمده از این درختان ممنوع است .

به گفته نصرآبادی بهره بردای باعث خواهد شد رو به افول و زوال بروند و درختان بالای ۵۰۰ سال در استان داریم با توجه به این ویژگی ها بهره برداری از آن ها انجام نمی شود مگر در حد مصرف خانوار در منطقه ای که وجود دارد .

وی تاکید کرد :در سطح عمده بهره برداری نداریم که بخواهیم فرآوری در سطح عمده انجام دهیم و در ضمن منابع طبیعی متولی تولید است تولید گونه هایی که در شرایط استان ما قابل توسعه بوده است.

وی وسعت جنگل های طبیعی خراسان جنوبی را که درختانی مثل بنه و بادامشک در آن است را ۶۶۰ هزار هکتار بیان کرد و افزود: این دو گونه فقط حالت دخیره گاهی و ژنتیکی دارند و جزو گونه هایی است فقط حفاظت می شود که بهره برداری از آن انجام نمی شودو ممنوع القطع هم هستند چون تراکم شان در هکتار پایین تر از نرمال است که بتوان از آن بهره برداری کرد.

به گفته وی پوشش انبوه بنه در کردستان است و از نظر اقتصادی فرآوری محصول صرفه دارد و در خراسان جنوبی فقط همان سنتی که برای خوراک می چینند وجود دارد.