زمانی مهمانی بادهای سیستان در سرزمین جنوب شرقی ایران که پس از عبور بیابان تار وارد دشت ناامیدی افغانستان و سپس بیابان های خشک دشت های کویر و لوت می شد به ۱۲۰ روز می رسید اما تغییر اقلیم در این سال‌ها که نتیجه قهر آسمان با این مناطق است سبب شده تا به جای این که ۴ ماه مهمان جنوب شرق کشور باشد این روند دو ماه دیگر هم ادامه یابد و بیش از نیمی از سال را سر سفره استان‌های این منطقه باشد.

حضور این مهمان در سال‌هایی که ابرهای باران زا از دامنه های البرز و زاگرس کمتر به سمت آسمان جنوب شرق می آیند سبب بروز هجمه های سنگین‌تری از خاک، گرد و غبار و ریزگرد و گاهی هم توفان‌های سهمگین و مخرب شده است طوری که از زمان شروع بادهای ۱۲۰ روزه سیستان که ۱۵ خرداد است آسمان این مناطق کمتر رنگ روشن به خود می‌بیند و بیشتر روزها تیره و تار و غبار گرفته است.

هر سال که می‌گذرد از روزهای پاک آسمان این مناطق که خراسان جنوبی هم جزئی از آن است کاسته می شود زیرا تداوم خشکسالی‌ها آثار مخرب این پدیده را هر سال افزایش می دهد طوری که گاهی  آسمان غبار گرفته سبب می‌شود تا حتی پرواز هواپیماها لغو و بسیاری از فعالیت‌ها و کارهای دیگر مختل شود و شهرهایی که شاید در این سال‌ها کمتر روزهای غبارآلود را در کارنامه داشتند نیز به لیست اضافه شوند و بیابان هم خود را هر چه بیشتر به این شهرها نزدیک کند.

خراسان جنوبی در صدر استان های غبار خیز

علی محمد طهماسبی بیرگانی، دبیر ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار ۱۳ اردیبهشت ماه امسال در وبینار«آینده‌پژوهشی برنامه‌های حفاظت و احیای دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور» با بیان اینکه ۲۳ استان کشور دارای کانون گرد و غبار هستند، اظهارداشت: به ترتیب ۶ استان خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان و هرمزگان ۸۵ درصد غبارخیزی کشور را دارند.

به گفته وی خراسان جنوبی با ۶ میلیون هکتار غبارخیزی در صدر جدول مناطق گرد و غبار قرار دارد و بالاترین میزان غبارخیزی در این استان در مرز ایران و افغانستان در «یزدان‌آباد» است.

روزهای تیره و تار سال ۱۴۰۱

سال گذشته در ماه های تیر و مهر آسمان خراسان جنوبی روزهای غبارآلود بسیاری را پشت سرگذاشت و روزهای با وضعیت نامطلوب آن به۸۷ روز در سال رسید یعنی ۳ ماه از سال در خراسان جنوبی تیره و تار بود.

اما در ماه ابتدای امسال در مقایسه با سال قبل که ۱۴ روز در خراسان جنوبی گرد و خاکی بود فرودین ۱۴۰۲، پنج روز آن هوا وضعیت مطلوبی نداشت و مواجه با پدیده گرد و غبار بود یعنی  روزهای تیره و تار استان در این ماه در مقایسه با سال قبل از آن به یک سوم کاهش یافت.

پرسش اینجاست که با آمار ارائه شده از سوی دبیر ملی ستاد مقابله با پدیده گرد و غبار وضعیت خراسان جنوبی در سال پیش رو چطور خواهد بود؟

آن طور که اسد الله حاتمی، مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی امروز در گفت وگو با خبرنگار فارس از بیرجند اظهارداشت: منشاء بیشتر گرد و غبارها در استان داخلی است و همانند استان های جنوبی از خارج کشور نیست.

وی با اشاره به این که ۸۷ روز از سال گذشته وضعیت هوای خراسان جنوبی مطلوب نبود گفت:ماه های تیر و مهر بیشترین میزان گرد و غبار را در خراسان جنوبی شاهد بودیم.

به گفته وی افزایش تعداد روزهای نامطلوب در خراسان جنوبی با توجه به درگیری ۲۲ ساله آن با خشکسالی زیاد است به طوری که سال قبل ۸۷ روز هوای استان تیره و تار بود.

وی با بیان این که هر چه بارندگی ها بیشتر باشد غبار خیزی هم کاهش می یابد افزود: یکی از دلایل کاهش غبار خیز امسال به واسطه بارندگی ها پایان فصل زمستان و ابتدای بهار امسال است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی ادامه داد: مقایسه روزهای غبار خیز فرودین سال گذشته و امسال استان نیز حکایت از این دارد که غبار خیزی در خراسان جنوبی طی این ماه در مقایسه با سال قبل از آن به یک سوم کاهش یافته است یعنی فرودین سال قبل ۱۴ روز این ماه وضعیت هوای استان نامطلوب بوده درحالی امسال به پنج روز کاهش یافته است.

شناسایی ۳۵ کانون گرد و غبار

حاتمی با بیان این که خراسان جنوبی در صدر ۶ استان غبار خیز کشور قرار دارد تصریح کرد: بیش از پنج میلیون هکتار از عرصه های زیست محیطی خراسان جنوبی درگیر با پدیده ریزگرد هاست که شامل ۳۵ کانون در شهرستان های زیرکوه، درمیان، سربیشه، نهبندان، بشرویه، طبس، قاینات، سرایان و فردوس است.

به گفته وی شهرستان های خوسف و بیرجند هر چند درگیر پدیده غبار خیزی هستند اما این پدیده منشاء داخلی ندارد وضعیت نامطلوب هوای آن به واسطه دیگر نقاط استان است.

وی با اشاره به این که شهرستان زیرکوه بیشترین کانون های غبار خیزی را در استان به خود اختصاص داده است خاطرنشان کرد: سال گذشته دو میلیارد تومان اعتبار به منظور مقابله با پدیده گرد و غبار در خراسان جنوبی تخصیص یافت برای قرق و حفاظت از کانون های غبار خیز، آبیاری سنواتی، ایجاد هلالی های آبگیر و... هزینه خواهد شد.

پیش بینی وضعیت مطلوب تری نسبت به سال گذشته

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی ادامه داد: با توجه به این که در فرودین ماه امسال در مقایسه با سال قبل از آن تعداد روزهای با وضعیت نامطلوب در استان به یک سوم کاهش یافته است پیش بینی می شود وضعیت مطلوب تری نسبت به سال ۱۴۰۱ در خراسان جنوبی داشته باشیم.

حاتمی اضافه کرد: هنوز در جریان وضعیت بارندگی ها در سیستان و بلوچستان نیستیم تا بتوانیم در زمینه بادهای ۱۲۰ روزه در خراسان جنوبی پیش بینی هایی داشته باشیم.

شناسایی۴ کانون فرسایش بادی جدید

محمد یوسفی، رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم با اشاره به این که هر چهار سال یک بار آخرین کانون های فرسایش بادی در استان بازنگری می شود گفت: براساس آمار بازنگری کانون های فرسایش بادی در سال ۹۵ خراسان جنوبی دارای ۲۸ کانون فرسایش بادی با مساحت یک میلیون و ۳۸۶ هزار و ۷۴۱ هکتار بود اما این آمار در سال ۹۹ به ۳۲ کانون فرسایش بادی به مساحت دو میلیون و ۱۱۲ هزار هکتار افزایش یافت.

وی با اشاره به افزوده شدن ۴ کانون فرسایش بادی جدید به استان ادامه داد: از ۱۵ میلیون هکتار مساحت خراسان جنوبی در سال ۹۵ سه میلیون و ۱۲۱ هزار هکتار آن تحت تاثیر فرسایش بادی بود که اکنون به چهار میلیون ۱۶۸ هزار و ۲۰۰ هکتار افزایش یافته یعنی یک میلیون ۱۷۰ هزار هکتار به عرصه های بیابانی و مستعد فرسایش بادی استان اضافه شده است.

به گفته وی با توجه به حجم و وسعت بسیار کانون های فرسایش بادی در خراسان جنوبی اکنون عملیات مقابله با بیابان زایی در کانون هایی با شدت زیاد و متوسط انجام می شود.

اعتبارت ناچیز بیابان زدایی

رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی اعتبارات مصوب سال گذشته برای حوزه بیابان زدایی را در استان ۲۰ میلیارد تومان از سرفصل های مختلف اعلام کرد و گفت: از این میزان اعتبار مصوب ۸ میلیارد و ۸۳۰ میلیون تومان آن یعنی کمتر از ۵۰ درصد این اعتبار تخصیص یافت.

به گفته مهندس یوسفی با این میزان اعتبار نمی توان کار شاخصی را در حوزه بیابان زدایی انجام داد و اعتبار تخصیصی سال قبل صرف مراقبت و نگهداری و... ۸۰۰ هزار هکتار نهالکاری انجام شده در سال های قبل شد.

همچنین برای امسال نیز ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار به منظور مقابله با بیابان زایی در استان پیشنهاد شده که معلوم نیست به چه میزان تخصیص یابد.

نزدیک شدن عرصه بیابانی به زندگی مردم

وی با هشدار به این که عرصه های بیابانی روز به روز به محیط زندگی مردم در نقاطی چون بشرویه، سه قلعه، حاجی آباد زیرکوه، آفریز و چاهک موسویه قاینات، شهر طبس، نهبندان، چاهداشی و سهل آباد و... نزدیک می شود و زندگی مردم را در این نقاط تحت تاثیر قرار داده است تصریح کرد: در صدر عواملی که سبب بیابازایی در خراسان جنوبی شده می توان به پیامدهای ۲۲ ساله خشکسالی اشاره کرد که پیامد های ناشی از آن سبب شده تا روز به روز به وسعت و روند بیابازایی در استان افزوده شود.

وی خاطرنشان کرد: این مسئله را هم باید در نظر داشت که با توجه به تغییر اقلیم روند خشکسالی ها نیز رو به توسعه و پیشرفت است طوری که بیشتر مراتع استان که در گذشته مورد استفاده برای دام ها بود در حال حاضر به بیابان تبدیل شده و هیچ استفاده ای از آن نمی شود بلکه منشاء ریزگردها در دیگر شهرستان هاست.

به عنوان مثال شهرستان بیرجند را در نظر بگیرید شاید ۱۰ تا ۱۵ سال قبل در اثر وزش بادهای ۱۲۰ روزه در مرکز استان شاهد وقوع گرد و خاک بودیم اما سال گذشته در تیرماه یک شبانه روز آن قدر هوای بیرجند تیره و تار شد که کسی نمی توانست در شهر تردد کند.

به نظر وی اگر شرایط به همین وضع ادامه یابد و بیابان زایی با سرعتی که در پیش گرفته افزایش پیدا کند در چند سال آینده شرایطی مانند اهواز و سیستان و بلوچستان در انتظار خراسان جنوبی هم خواهد بود.

علاوه براین فقر عرصه های طبیعی در این سال هایی که قهر طبیعت تمامی ندارد سبب شده تا با کوچک ترین وزش بادی شاهد طوفان و گرد و خاک در استان باشیم.