سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

گفتگو: فرحناز هاشمی

ایران، لیبی، اریتره و یمن تنها کشورهایی هستند که هنوز به توافق نامه آب و هوایی پاریس ملحق نشده اند. هر چند نماینده کشورمان در سال 2015 به صورت مقدماتی پای موافقت نامه را امضا کرده اما لایحه الحاق رسمی ایران به این موافقت نامه با وجود تصویب دولت و مجلس در سال 1395 با ایرادات شورای نگهبان، بلاتکلیف مانده و در کش و قوس تصمیمات بعدی برای رفع ایرادات و فعال کردن دوباره متن الحاق در مجلس ماندگار شده است. دلیل اتخاذ این رویکرد سخت گیرانه و عقب نشینی از جامعه جهانی برای اقدام همگانی در راستای کاهش گرمایش زمین و گازهای گلخانه ای چیست و ایران از چه فرصت هایی محروم شده است؟ در این باره با دکتر حمیدرضا سلیمانی، رئیس مرکز نوآوری و فناوری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفت وگویی انجام داده ایم. وی دکترای مهندسی آب با گرایش تخصصی تغییر اقلیم از انستیتو فناوری هند- دهلی دارد و از سال 2007 بر روی موضوعات مرتبط با اثرات اقلیم، استفاده از مدل های مختلف اقلیمی و سازگاری با تغییر اقلیم مطالعه و تمرکز داشته است. سلیمانی همچنین در چند نشست اجلاس COP و جلسات کمیته های فرعی کنوانسیون تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد به نمایندگی از وزارت جهاد کشاورزی شرکت داشته و از نزدیک با آنچه در محافل بین المللی در حوزه تغییرات آب و هوایی و بحران های ناشی از آن می گذرد، آشنایی و شناخت دارد. وی رویکرد کنونی ایران در قبال موافقت نامه پاریس را ناشی از نبود دیپلماسی و استراتژی مشخص اقلیمی، نبود نگاه ملی و بحث ضرورت شفافیت در ارائه گزارش ها به جامعه بین المللی می داند. سلیمانی معتقد است ایران در الحاق به این موافقت نامه و بهره مندی از مزایا و فرصت های آن مانند استفاده از دانش و فناوری های نو و حمایت های مالی بین المللی غفلت کرده است. وی اعمال تحریم ها و نبود توافق بر سر برجام را در ملحق نشدن ایران به موافقت نامه پاریس بی تاثیر نمی داند و با این حال می گوید: ایران در صورت الحاق به این موافقت نامه و همسوشدن با جامعه جهانی می تواند مزیت امنیتی کشور را به لحاظ زیستی، غذایی، اقتصادی و سیاسی بالا ببرد و به بازار تجارت کربن ورود کند.

**ابتدا درباره اهمیت و ضرورت توافق آب و هوایی پاریس توضیحاتی بفرمایید و اینکه چرا کشورهای جهان به این توافق رسیدند؟

چالش ها و مشکلات محیط زیستی، سران کشورهای جهان را در سال 1992 در ریو گرد هم آورد تا چاره اندیشی شود. یکی از مهم ترین آنها بحث تغییرات آب و هوایی بود که منجر به انعقاد پروتکل کیوتو در سال 1997 شد که بعدها به کنوانسیون تغییر اقلیم تغییر نام یافت. این پروتکل میان 37 کشور به طور عمده توسعه یافته به امضا رسید و فقط کشورهای توسعه یافته را موظف می کرد در مسیر کاهش انتشار گازهای گلخانه ای حرکت کنند. در عمل پس از شکست پروتکل کیوتو، این پروتکل در سال 2012 به دلیل بی توجهی به ردپای کربن و نقش کشورهای درحال توسعه در انتشار گاز های گلخانه ای موفق نبود و در اجلاس دوحه (COP18) اصلاحیه ای به آن اضافه شد که در آن کشورهای درحال توسعه با رشد بالا (مانند هند و چین) را نیز در کاهش انتشار وظیفه مند می کرد. در نشست های بعد از دوحه تا پیش از نشست پاریس نیز کشورها متوجه شدند وظیفه کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و گرمایش زمین یک وظیفه جهانی است و باید تمام کشورها در آن مشارکت کنند. این مهم منجر به توافق نامه پاریس در سال 2015 شد. ضمنا علاوه بر کاهش انتشار گاز های گلخانه ای، کنترل یا کاهش دمای زمین به میزان 1.5 درجه نیز مورد هدف گذاری قرار گرفت. لازم به تاکید است که پشتوانه علمی این موافقت نامه، گزارش پنجم مجمع بین الدول تغییر اقلیم (IPCC) است که مواد توافق نامه بر اساس آن و در جلسات متعدد شکل نهایی خود را یافت، به طوری که این توافق نامه در دسامبر 2015 مورد توافق 197 عضو کشور متعهد به کنوانسیون از جمله ایران قرار گرفت. اما لازم بود تا پذیرش نهایی پس از طی مراحل قانونی، هر کشور به طور رسمی به دبیرخانه کنوانسیون موافقت خود را اعلام کند. شاید بتوان عنوان کرد که روح این توافق نامه 29ماده ای در مواد (3) و (6) آن است که به ترتیب به «مشارکت تعیین شده ملی (NDC)» و «تجارت کربن» پرداخته است. مباحث شفافیت و گزارش های دو سالانه نیز از دسته مواردی است که در بندهای دیگر موافقت نامه پاریس محسوب می شود.

** پروتکل ها و توافق نامه های آب و هوایی چه نقشی در امنیت بین المللی و امنیت غذایی دارند؟

در سال های منتهی به نشست ریو در سال 1992 جهان دچار چند چالش بزرگ بود که متاسفانه بخش عمده ای از آنها کماکان باقی است. این چالش های بزرگ شامل وقوع بلایای مختلف طبیعی، تخریب لایه ازن، گرم شدن زمین، بهره برداری و تخریب گسترده جنگل ها و به طور کلان تخریب سرزمین است که نه تنها تهدیدی بزرگ در حفظ تنوع گونه های گیاهی و جانوری است بلکه تهدیدی بزرگ در پایداری امنیت غذایی، امنیت آبی و امنیت زیستی محسوب می شود. همان گونه که می دانید، عرصه های منابع طبیعی نه تنها بستر طبیعی جامعه گیاهی و جانوری است، بلکه با در اختیار داشتن عمده منابع خاک و آب تضمین کننده پایداری امنیت غذایی محسوب می شوند. در واقع یکی از پارامترهای مهم در امنیت غذایی، حفاظت از منابع پایه آب و خاک است که بخش عمده آن در عرصه های طبیعی قرار دارند. از این رو هر چقدر تهدیدات محیط زیستی افزایش یابد، ریسک های اثر گذار بر امنیت غذایی افزایش خواهد یافت و این مهم چالش های اقتصادی و اجتماعی فراوانی را نیز به دنبال خواهد داشت که هم امنیت حیاتی و هم امنیت زیستی را دچار چالش جدی می کند.

**منظورتان این است که شکننده شدن محیط زیست و آثار تغییرات آب و هوایی ممکن است منجر به مناقشه و جنگ میان کشورها شود؟

بحران های حاصل از تغییرات آب و هوایی، زیست محیطی و گرم شدن زمین مانند بحران آب، خشک سالی، گردوغبار و سیلاب های ناگهانی که بخشی از آن به دلیل رفتارها و دخالت های نابجای انسانی است از هم اکنون گریبان کشورهای خاورمیانه را گرفته و ایران هم آسیب های جدی از این بابت تحمل می کند. امروز ما شاهد چنین مشکلاتی در شرق و غرب کشور هستیم؛ در شرق رود هیرمند و تالاب هامون و در غرب رودهای کرخه و اروند و تالاب هورالعظیم، نمونه ای از چنین تنش هایی است که اگر به درستی مدیریت نشوند، می توانند مناقشه هایی را به دنبال داشته باشند.

**ایران جزء چهار کشوری است که هنوز به طور رسمی به توافق نامه پاریس ملحق نشده و لایحه الحاق به این توافق نامه بلاتکلیف است. علت چیست؟

در ایران، دولت دوازدهم و مجلس در سال 1395 لایحه الحاق به موافقت نامه پاریس را تصویب کردند و این لایحه برای بررسی بیشتر به شورای نگهبان ارسال شد. شورای نگهبان دو ایراد به این لایحه وارد کرد و به مجلس بازگرداند. یکی از این ایرادها بعد امنیتی - اقتصادی داشت و عنوان می کرد که اجرای آن در شرایط تحریم و اقتصاد مقاومتی، کشور را با چالش مواجه خواهد کرد و ایراد دوم عدم ارسال ضمائم موافقت نامه به شورا عنوان شد. این ایرادها از آن رو مطرح شده که در ماده (6) موافقت نامه پاریس موضوع شفافیت، اعتماد و اطمینان و ارائه گزارش های دوسالانه کشورها از عملکردشان به میان آمده است. این در حالی است که ایران تا قبل از توافق پاریس، در قالب برنامه مشارکت ملی داوطلبانه (INDC)، برنامه خود را در زمینه کاهش انتشار به کنوانسیون تغییر اقلیم اعلام داشته، ضمن آنکه در سنوات قبل از آن نیز سه گزارش ملی با عنوان گزارش های اول، دوم و سوم ملی تغییر اقلیم کشور به ترتیب در سال های 2003، 22010 و 2017 به دبیرخانه کنوانسیون تغییر اقلیم ارسال و در آنجا ثبت شده است. در این گزارش ها علاوه بر مقدمه ای بر وضعیت اجمالی کشور در بخش های گوناگون، اثرات تغییر اقلیم در هریک از بخش ها، میزان انتشار گازهای گلخانه ای و راهبردها و برنامه های ملی کاهش انتشار و سازگاری با تغییر اقلیم آورده شده است.

  **پیوستن ایران به توافق نامه پاریس چه ارتباطی با اقتصاد مقاومتی دارد؟

مجمع مشورتی- حقوقی پژوهشکده شورای نگهبان در اظهار نظری عنوان کرده که بررسی های انجام شده در این موافقت نامه واجد برخی ملاحظات امنیتی و اقتصادی است و می تواند کشور را در شرایط تحریم با چالش جدی مواجه کند؛ ضمن آنکه شرایط اقتصادی هم به گونه ای مقاومتی است.

**عقیده شما چیست؟ آیا پیوستن به این توافق جهانی آب و هوایی که اکثر کشورهای جهان عضو آن شدند، برای اقتصاد ایران خطرآفرین است؟

اتفاقا پیوستن به این توافق نامه نه تنها کشور را با خطر مواجه نمی کند، بلکه ما می توانیم برنامه های ملی و بین المللی مان را برای مقابله با تغییرات آب و هوایی با جهان همسو کنیم. ما معتقدیم امنیت غذایی چالش بسیار مهمی است و با امنیت کشور ارتباط مستقیم دارد. ایران امروز جزء مصرف کننده ها و استفاده کنندگان بزرگ در زمینه غذا، انرژی و منابع پایه است و این در حالی است که راندمان تولید و بهره وری های مرتبط پایین است. ایران در حوزه منابع طبیعی و منابع پایه مانند آب و خاک نیز دچار چالش جدی است که می تواند امنیت ما را به چالش بکشد. به نظرم اگر یک نگاه ملی در کشور حاکم باشد و دیپلماسی مشخص اقلیمی داشته باشیم، می توانیم آن را به توافق نامه پاریس هم تسری دهیم. البته من هم موافقم که چارچوب و ضوابط امنیت ملی باید حفظ شود؛ کما اینکه در متن توافق نامه پاریس نیز عنوان شده که گزارش های ملی دوسالانه کشورها باید بر اساس قوانین و ضوابط هر کشور تهیه و تنظیم شود. در هر صورت باید نگاه واقع بینانه به این اقدام همگانی و جهانی برای کاهش اثرات تغییرات آب و هوایی و گرمایش زمین داشت. ما یا می خواهیم با جهان مراوده داشته باشیم یا نمی خواهیم. واقعیت این است که استراتژی اقلیمی نمی تواند خیلی جدا از استراتژی و دیپلماسی بین المللی باشد. همه کشورهایی که عضو این توافق نامه شده اند به طور قطع منافع ملی شان را از یاد نبرده اند. حتی برخی از کشورهایی که برای پیوستن به موافقت نامه پاریس مقاومت می کردند مانند روسیه، ترکیه و عراق، آنها هم این توافق نامه را به طور رسمی تصویب کرده اند.

**اکنون لایحه الحاق ایران به توافق نامه پاریس در مجلس در چه وضعیتی است؟

این لایحه در مجلس به تصویب رسیده و منتظر تایید نهایی از سوی شورای نگهبان است. اما نکته ای که وجود دارد این است که در ابتدای دولت سیزدهم، آقای رئیسی رئیس جمهوری در یکی از سخنرانی ها اشاره کرد که بالاخره ما باید وضعیتمان را با توافق نامه پاریس مشخص کنیم و همین امر نشان می دهد اراده سیاسی در دولت سیزدهم برای بررسی ابعاد مختلف توافق نامه پاریس وجود دارد.

**آیا کشمکش های مربوط به برجام و تحریم ها در نپیوستن ایران به توافق نامه پاریس و این نقشه راه جهانی برای کاهش گرمای زمین تاثیرگذار بوده است؟

معتقدم خود برجام به طور مستقیم اثرگذار نبوده، اما خروج آمریکا از موافقت نامه پاریس در زمان رئیس جمهوری ترامپ، اثر منفی بر دیدگاه کلان ملی کشور ما گذاشته و حداقل به لحاظ روانی موثر بوده است. البته فراموش نکنیم که آمریکا با روی کار آمدن دولت جو بایدن به این توافق نامه برگشته و چندی پیش نیز سنای آمریکا بزرگ ترین اعتبار مالی به مبلغ کمتر از 400 میلیارد دلار اعتبار با هدف کاهش گازهای گلخانه ای تصویب کرد.

**فکر می کنید در صورت احیای برجام و لغو تحریم های اقتصادی و بانکی، آیا ایران در گام بعدی به موافقت نامه پاریس ورود پیدا کند؟

پاسخ شما را این گونه می دهم. اگر برجام احیا نشود، بحث توافق نامه هم در ابهام باقی خواهد ماند. توافق و احیای برجام می تواند گشایشی در پیوستن ایران به موافقت نامه آب و هوایی پاریس به وجود آورد.

**ظریف، وزیر امور خارجه ایران در دولت قبل، هشدار داده بود ملحق نشدن به توافق نامه پاریس تبعات منفی برای ایران خواهد داشت. این تبعات چه هستند؟ آیا سیاسی هستند یا اقتصادی و محیط زیستی؟

ما نمی توانیم بین سیاست و اقتصاد دیوار بکشیم. زمانی که موضوعی به شورای امنیت سازمان ملل متحد ربط پیدا می کند؛ یعنی آن موضوع بار امنیتی دارد. متن تغییرات آب و هوایی برای شش بار به شورای امنیت ارجاع داده شد. در مرتبه ششم هند مخالفت کرد و چین رای ممتنع داد و روسیه وتو کرد. بنده سیاست مدار نیستم، اما اعتقاد دارم نباید از کنار چنین رفتارهایی بی تفاوت عبور کرد. ماده (6) توافق نامه پاریس به تجارت کربن اشاره می کند و وقتی موضوع اقتصادی به میان آید، مسائل امنیتی و سیاسی را نیز به همراه خواهد داشت. ایران یک کشور نفتی است و ممکن است جامعه جهانی در آینده در راستای تغییرات آب وهوایی به ما بگوید شما به عنوان کشور فروشنده نفت، مصرف کننده انرژی و سوخت فسیلی و تولیدکننده دی اکسیدکربن به نسبت انتشار این گازها مسئولیت دارید و باید هزینه هایی را متقبل شوید.

**منظورتان این است که امکان دارد از کشورهای نفتی مالیات بر کربن اخذ کنند؟

هر احتمالی در این زمینه وجود دارد. در نهایت ممکن است همین تحریم های ظالمانه که به کشورمان تحمیل شده، به شکلی و با ادبیات دیگر اعمال شود. در چند سال اخیر کشورهای نفتی مانند قطر، امارات و عربستان حضور پر رنگی در نشست های بین المللی تغییرات آب و هوایی داشته اند و تلاش می کنند جایگاه ارزشمندی را در این حوزه به دست آورند. امروزه امارات به عنوان یک کشور نفتی در استفاده از انرژی های پاک به منظور کاهش انتشار گازهای گلخانه ای به هاب منطقه تبدیل شده است؛ در حالی که ما در این زمینه خوب عمل نکرده و غفلت کرده ایم؛ زیرا دیپلماسی اقلیمی مشخصی نداریم. می توان گفت سایر کشورهای نفتی که موضوع تغییرات آب و هوایی و گرمایش زمین را بعد از ایران متوجه شدند، استراتژی مناسب تری اتخاذ کرده اند.

**ایران سالانه چه میزان گازهای گلخانه ای تولید می کند؟

کشو ما سالانه 650 میلیون تن دی اکسید کربن تولید می کند و جزء 10 کشور نخست تولیدکننده دی اکسیدکربن در جهان است. چین نیز سالانه 10 میلیارد تن و آمریکا پنج میلیارد تن دی اکسیدکربن تولید می کنند. بیشترین میزان انتشار گازهای گلخانه ای در بخش انرژی، حمل ونقل، سوخت، صنعت، خانگی و بخش کشاورزی است. در عین حال ایران با وجود بیش از 80 میلیون نفر جمعیت، سهم سرانه انتشار درخور توجهی از دی اکسیدکربن دارد؛ به طوری که سهم سرانه انتشار دی اکسیدکربن در ایران سالانه هشت تن به ازای هر نفر است در حالی که چین با انتشار سالانه 10 میلیارد تن دی اکسیدکربن، سهم سرانه اش 7.3 تن به ازای هر نفر است.

**بر اساس توافق نامه پاریس، کشورها باید برنامه اقدام ملی (NDC) برای کاهش گازهای گلخانه ای تدوین و ارائه دهند. آیا برای تدوین این برنامه در ایران اقدامی شده است؟

ما هیچ برنامه اقدام ملی در زمینه کاهش گازهای گلخانه ای تدوین نکرده ایم و آنچه در برنامه مشارکت ملی ایران به صورت داوطلبانه آمده، در حد تهیه راهبردهاست. در برنامه اقدام ملی باید مشخص شود هر بخشی در یک بازه زمانی چگونه و چطور باید در زمینه کاهش انتشار عمل کند.

**مهم ترین گام هایی که کشور ما برای مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش گازهای گلخانه ای می تواند بردارد، کدام اند؟

ایران در این زمینه می تواند اقداماتی سخت افزاری و نرم افزاری انجام دهد. برای مثال در بخش انرژی می توانیم به سمت استفاده از انرژی های نو و پاک مانند انرژی خورشید و باد حرکت کنیم. البته در چند سال اخیر در این زمینه قدم های خوبی برداشته ایم؛ اما گام ها باید بلندتر شود. همچنین باید به سمت کاهش مصرف سوخت خودروها، گسترش خودروهای برقی و جلوگیری از هدر رفت انرژی در بخش ساختمان و مسکن برویم. بخش منابع طبیعی هم نقش بسیار مهمی در ایجاد تعادل و تلطیف شرایط حدی دارد. با حفظ و گسترش پوشش گیاهی و جنگلی می توانیم افزایش ترسیب کربن را داشته باشیم و پروژه هایی نیز در این زمینه از سوی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در حال اجرا است.

ایران به عنوان کشور نفتی می تواند با اضافه کردن پوشش گیاهی و جنگلی کربن ذخیره کند. در این صورت می توانیم حرفی برای گفتن در جامعه جهانی داشته باشیم و هم زمان با اجرای برنامه های کاهش انتشار، برنامه سازگاری با تغییر اقلیم را که بسیار کم هزینه تر خواهد بود، اجرا کنیم. در مورد اقدامات نرم افزاری باید گفت چون کشور ما در شرایط حدی اقلیمی به سر می برد، یعنی در معرض خشک سالی های متوالی و طولانی و سیلاب های مخرب است، اقداماتی مانند آموزش های مرتبط لازم و برای تمامی آحاد مردم، ترغیب جراید و صدا وسیما برای ورود بیش از پیش به حوزه تغییرات اقلیمی، گسترش و بهبود شبکه بیمه ای در بخش های آسیب پذیر و بسیاری از برنامه های مشابه از دسته ابزارهای نرم هستند. علاوه بر این حمایت های مالی هم مطرح است. به این منظور به جای آنکه یارانه را به صورت مستقیم در بخش سوخت خودرو و منازل هزینه کنیم، آن را ببریم به سمت تولید غذا، افزایش کمی و کیفت سبد غذا، آموزش و البته تامین بهداشت.

**بگذارید به محتوای توافق نامه پاریس بازگردیم. این موافقت نامه چه فرصت هایی را برای توسعه اقتصاد کم کربن کشورهای در حال توسعه فراهم می کند؟

ماده (6) این موافقت نامه به موضوع تجارت کربن پرداخته است. هر چند ایران هنوز ورود مشخصی به بازار کربن نداشته،اما به عنوان یک کشور نفتی باید برای خود استراتژی مناسبی در این تجارت باز کند و در قبال انتشار و به نوعی تولید کربن، برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت در راستای ذخیره کربن داشته باشد. در کنوانسیون تغییر آب و هوا و توافق نامه آب و هوایی پاریس، ساختارهای متعدد مالی و فناوری گوناگونی پیش بینی شده که از همان ابتدا ایران در اغلب آنها فعال بوده است. هر چند به دلیل تحریم های سال های اخیر و همچنین نپیوستن به موافقت نامه پاریس برخی از آنها در عمل متوقف شده است، اما واقعیت این است که با استفاده از برخی امکان های مالی موجود در کنوانسیون و استفاده از فناوری های جدید می توانیم میزان انتشار گازهای گلخانه ای را بیش از پیش کاهش دهیم. استفاده از فناوری های روزآمد در کاهش انتشار گازهای سرچاهی و استفاده از انرژی های پاک در حمل ونقل، سکونتگاه ها، در بخش تولید انرژی از مواردی هستند که می توان به آن اشاره کرد. استفاده از دو ابزار مالی موجود در کنوانسیون یعنی صندوق اقلیم سبز زیر نظر کنوانسیون تغییرات آب و هوایی و دیگری صندوق سازگاری زیر نظر مستقیم توافق نامه پاریس نیز مطرح است که می توان بر اساس منافع ملی و در راستای اهداف جهانی از آنها استفاده کرد. هرچند شرط استفاده از صندوق سازگاری، عضویت در توافق نامه پاریس است. البته معتقدم نپیوستن به توافق نامه پاریس، ایران را در دسترسی به منابع مالی صندوق اقلیم سبز هم که به طور مستقیم زیر نظر کنوانسیون تغییرات آب و هوایی است، دچار چالش جدی کرده است. البته باید گفت کشورهای کمتر توسعه یافته در استفاده از منابع مالی این صندوق ها برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای یا سازگاری با اثرات تغییرات آب و هوایی در اولویت هستند.

**این صندوق ها چه خدمات مالی را به کشورهای عضو ارائه می دهند؟

تمام فعالیت های و پروژه های مرتبط با کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و سازگاری با تغییر اقلیم اعم از پروژه های کوچک مقیاس، متوسط مقیاس و بزرگ مقیاس می توانند از طریق این صندوق ها تامین مالی شوند. بخشی از این تامین مالی در قالب کمک های بلاعوض و بخش دیگری به صورت پرداخت وام است و ایران تا کنون نتوانسته از این دو صندوق برای پیشبرد پروژه های خود بهره ببرد. ما برای بهره مندی از این منابع مالی باید دارای استراتژی و برنامه ای مدون باشیم که عضویت در توافق نامه پاریس شاید یکی از ابتدایی ترین آنها است.

**ملحق نشدن به توافق نامه آب و هوایی پاریس چه بخش هایی را در کشور تحت تاثیر قرار می دهد؟

همراهی نکردن ایران با جامعه جهانی در توافق پاریس، بخش های مختلف اعم از کشاورزی، منابع طبیعی، صنعت، انرژی و خدمات و حتی قشرهای آسیب پذیر را در کشور متاثر خواهد کرد. ما هر چقدر بتوانیم خود را در حوزه مسائل مرتبط با تغییرات آب و هوایی با جامعه جهانی همسو تر کنیم، به همان میزان هم می توانیم از مزیت های ناشی از آن بهره مند شویم که پیش تر عنوان کردم.

**میزان پایبندی کشورهای عضو به توافق نامه پاریس تاکنون چگونه بوده است؟ آیا کشورهای توسعه یافته به وعده های مالی خود عمل کرده اند؟

کشورهای توسعه یافته تعهد کرده بودند سالانه بالغ بر صد میلیارد دلار در دو صندوق اقلیم سبز و صندوق سازگاری با تغییرات آب و هوایی برای کاهش گرمای زمین سرمایه گذاری کنند و در اختیار کشورهای آسیب پذیر یا آسیب دیده قرار دهند. این در حالی است که تاکنون حدود یک تا دو درصد این رقم محقق شده است. در واقع آنها هم کم کاری های خود را داشته اند، اما معتقدم باید الحاق به توافق نامه پاریس در سریع ترین زمان ممکن انجام شود، همان گونه که معتقدم حرکت در راستای منافع ملی و قوانین بالادستی ملی نه تنها اولویت ما است، بلکه به طور یقین هیچ مانعی در این زمینه محسوب نمی شود.