سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

علیرضا نصرآبادی به مناسبت نهم مردادماه، روز جهانی جنگلبان اظهار داشت: جنگل‌ها به عنوان مهمترین سیستم‌های حیات بخش انسان به شمار می‌رود و در واقع تعیین کننده بقاء و پایداری آب ، خاک و هوای سالم هر سرزمینی هستند و پشتوانه مطمئنی برای نگهداری و توسعه سیستم‌های کشاورزی و سایر منابع تغذیه‌ای انسان محسوب می‌شوند.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: جنگل‌ها از دیرباز تاکنون پا به پای تکامل جوامع انسانی، تکیه گاه استواری برای تداوم و ارتقاء سطح زیست آنها بوده‌اند و هنوز هم وفادارانه خدمات بی‌دریغ خود را به بشریت عرضه می‌کنند و اهمیت حیاتی آنها در دنیای امروز نه تنها به دلیل ارزش‌های اقتصادی بلکه بدواً به دلیل ارزش‌های غیر قابل جانشین طبیعی و زیست  محیطی آن است.

وی افزود: علیرغم تصور همگانی مبنی بر وجود جنگلها در مناطق پرباران (نظیر مناطق شمالی ایران) در نواحی خشک و نیمه خشک نیز مناطقی یافت می‌شود که در گذشته جنگل‌های انبوهی بوده و امروز نیز بقایای این جنگل‌ها بصورت محدود در پاره‌ای از مناطق یافت می‌شود که جنگل‌های استان خراسان جنوبی با گونه‌های غالب بنه و بادام کوهی و بارندگی زیر 300 میلیمتر (معمولاً بین 250- 150 میلیمیتر) از جمله این مناطق است این جنگل‌ها دیگر قدرت تولید چوب را نداشته و بیشتر از نظر حفاظت خاک و جلوگیری از فرسایش اهمیت دارند.

نصرآبادی بیان کرد:‌ جنگل‌های خراسان جنوبی به دلیل وجود ارتفاعات، جنس خاک، تغییرات میزان بارندگی و تبخیر و ... میکروکلیمای خاصی از گونه‌های با ارزش جنگلی ناحیه رویشی ایران – تورانی از نوع بنه، بادام کوهی، انجیر وحشی، ارژن، ارغوان ، تنگرس و زرشک وحشیی و... در اقلیم کلی بیابان در سطح 627 هزار و 722 هکتار را به وجود آورده اند و از نوع جنگلهای تنک است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: طبق براوردهای انجام شده حدود 30 درصد از عرصه های مذکور را گونه بنه بصورت خالص و حدود 40درصد را بصورت آمیخته با گونه‌های وحشی اختصاص یافته و سایر عرصه‌ها را گونه بادام وحشی بصورت خالص و یا آمیخته با سایر گونه های جنگلی اختصاص یافته است.

وی افزود: همانطور که قبلاً اشاره شد از جمله گونه‌های مهم جنگلیی استان ،گونه بنه است که به همراه گونه بادام کوهی عنصر و شاخص بخش کوهستان‌های خشک و نیمه خشک ناحیه رویش ایران و تورانی را تشکیل می دهد و به ندرت بصورت خالص ظاهر می‌شود. 

نصرآبادی بیان کرد: گونه بنه (پسته وحشی) که در این استان دارای دو زیر گونه است از گیاهان بلند قامت نواحی ارتفاعات کوههای خشک و نیمه خشک محسوب می شود که ارتفاع متوسط این درخت بین دو تا چهار متر بوده  و لیکن در برخی نقاط حتی به 7 متر نیز می رسد درختی است دو پایه و دارای برگهای تک شانه ای و میوه شفت کوچک ابتدا صورتی ، سپس قرمز و در زمان رسیدن کامل ، پوشش میوه سبز رنگ است.

وی افزود: این گونه عموماً روی خاکهای عمیق مستقر می‌شود و از نظر نیاز رطوبتی نسبت به سایر گونه های جنگلی مناطق کوستانی به رطوبت کمتری نیاز دارد سیستم ریشه ای این درخات سازگاری بسیار مطلوبی را به نقاط سنگلاخی و دامنه های کوههای آهکی و بازالتی ، داشته است فعالیت بسیار زیاد انشعابات ریشه ای ، بویژه در شکاف تخته سنگها ، بردباری این گیاه را در مقابل شرایط اکولوژیک حاکم بر منطقه نشان می دهد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی بیان کرد: تجدید حیات گونه بنه در استان بندرت مشاهده می‌شود که علت اصلی آن وجود دام در عرصه های جنگلی،شرایط اقلیمی استان و خشکسالیهای پی در پی می باشد و در نتیجه غالب توده های جنگلی این گونه در سنین میان سالی تا کهن سالی است و طبقات قطری پایین ( کمتر از cm  20) از جمعیت اندکی برخوردار است که این امر موید تهدید جدی نسل این گونه از دهه های گذشته است و ادامه این روند انقراض این گونه ارزشمند را در پی خواهد داشت.

وی عنوان کرد: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی به منظور حفظ گونه های با ارزش ،طرحهای ذخیره گاه جنگلی را در دستور کار قرار داده بطوری که هسته مرکزی ذخیره گاه مورد حفاظت 100 درصد قرار گرفته و از چرای دام جلوگیری شده است و تجدید حیات در این مناطق کاملا مشهود است.

نصرابادی اظهار داشت: اگرچه در گذشته از این گونه برای تامین سوخت بویژه تهیه زغال استفاده می‌شده و از قطع و تخریب مصون نبوده اما با اقدامات انجام شده از طرف سازمان جنگلها ، مراتع و آبخیزداری کشور در حال حاضر کمتر مورد قطع و تخریب جهت تامین سوخت و سایر مصارف روستایی قرار گرفته و با توجه به جمعیت کم آن از نقطه نظر تولید چوب مورد توجه نیست و در حال حاضر به استناد قانون جزء گونه‌های ممنوع‌القطع است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: ‌از گونه بنه در شرایط طبیعی صمغی مشهور به سقز  تراوش می‌شود که از گذشته در زمینه های داروئی از آن استفاده به عمل می آورند این صمغ (سقز) که دارای ارزش تجارتی و صادراتی است عمدتاً در مناطق حوزه رویشی زاگرس مورد بهره برداری قرار می‌گیرد بطوریکه از هر اصله درخت 450 تا 750 گرم سقز استحصال می‌شود در این استان صرفنظر از خسارات فیزیولوژیکی به دلیل اینکه این گونه در شرایط بحرانی است و فاقد توجیه اقتصادی است بهره برداری صورت نمی‌پذیرد.

وی افزود: میوه بنه با برخورداری از میزان چربی بالا و مغذی بودن مورد توجه قرار داشته و در این استان نیز جهت مصارفی از قبیل تنقلات و تهیه ترشی صرفاَ  توسط مردم محلی روستاهای اطراف برخی از رویشگاههای بنه جمع آوری و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نصرآبادی عنوان کرد: جنگل کاری با گونه  بنه هم به صورت نهالکاری و هم به شکل بذرکاری مستقیم می تواند انجام شود.

وی بیان کرد:  انجام عملیات بذرکاری روی خطوط تراز می تواند در احیای جنگل و افزایش تراکم در ختان تاثیر مثبتی داشته باشد لیکن به دلیل سرشت اکولوژیکی خاص این گونه ، خشکسالیهای مکرر و کمبود رطوبت استقرار  آن با مشکل مواجه بوده و سبز شدن آن به سختی صورت می پذیرد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی تصریح کرد: در سالهای اخیر در استان  جنگلکاری با نهال صورت می پذیرد که با توجه به رشد مناسب نهال در نهالستان و مراقبت های ویژه نظیر هرس ریشه، این پروژه در استان از موفقیت قابل قبولی برخوردار بوده  البته اثرات طولانی بودن فصل خشک و تغییرات ایجاد شده در اکوسیستم‌های جنگلهای تخریب یافته و بالابودن میان تبخیر و افزایش عمق خشک خاک میزان افزایش افت نهال را نباید از نظر دور داشت.

نصرابادی خاطرنشان کرد: استان خراسان جنوبی نیز بعلت قرار گرفتن در حاشیه کویر لوت و شرایط اقلیمی خاص و افزایش دوره بازگشت خشکسالی و استقرار این گونه در مناطق کوهستانی و صعب العبور و متعاقب آن شرایط نامناسب بستر کاشت که منجر به عدم انجام مراقبت های لازم بعد از غرس نهال می شود و سرشت اکولوژیکی خاص این گونه از نظر کاشت و مراقبت های بعدی متاسفانه جنگل کاری با نهال در مناطق جنگلی و استقرار این گونه بسیار سخت و دشوار است.

وی افزود:  تجربیات کسب شده از مناطق الگویی و از طرفی سرشت اکولوژیکی گونه های جنگلی این استان نشان می دهد که در صورت حفظ و حمایت و جلوگیری از ورود دام با مدیریت صحیح، زادآوری طبیعی ( افزایش کمی ) و افزایش تاج پوشش ( افزایش کیفی ) حتی با ادامه خشکسالیها می توان انبوهی وتراکم جنگلهای این مناطق را افزایش داد در واقع با این عمل ، جنگل کاری همگام با طبیعت بصورت طبیعی امکان پذیر خواهد شد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: از ابتدای تاسیس استان بالغ بر 1500 هکتار پروژه توسعه جنگل با نهال با گونه های بادامک-بنه-ارغوان-بادام و.... و بالغ بر 2800 هکتار پروژه توسعه جنگل با بذر با گونه‌های بنه و بادامک انجام شده است.