سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

موقعیت و  فرصت مرز یکی از قابلیت های خراسان جنوبی آن هم با کشور همسایه افغانستان است چرا که این استان بیشترین مرز مشترک را با این کشور همسایه دارد (۳۳۱ کیلومتر).

شهرستان های درمیان، زیرکوه، سربیشه و نهبندان نیز جزو نقاطی به حساب می آیند که در محدوده مرزی این کشور واقع شده اند و همین قرار گیری آن در محدوده مرزی با کشور همسایه سبب شده تا به واسطه اجرا نشدن طرح هایی مانند سدهای تغذیه مصنوعی و آبخیزداری بخش قابل توجهی از منابع آبی رواناب و سیلاب های از مرزهای  این شهرستان ها خارج شده و به سوی کشور همسایه روانه شود.

اما در سال های اخیر بهره برداری از رواناب ها و سیلاب های مرزی با ایجاد سازه های آبخیزداری، آبخوان داری، سد تغذیه مصنوعی و... مورد توجه قرار گرفته به طوری که از ۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار سفر دوم رئیس جمهوری به خراسان جنوبی نیمی از آن به این موضوع اختصاص یافته است که باید از آن به عنوان طرح های امید آفرین در این حوزه یاد کرد.

شاید این پرسش به ذهن متبادر شود که اهمیت اجرای این طرح ها چیست؟ به این سبب است که  ثبات، ماندگاری و حفظ  کانون های جمعیتی نواحی مرزها را در پی دارد و دیگر این سبب کاهش ریزگردها در این نقاط می شود.

البته لازم است گریزی هم به آمار و ارقامی بزنیم که در دهه ۹۰ در زمینه خروج رواناب ها و سیلاب ها از خراسان جنوبی از سوی متولیان امر اعلام می شد و شاید اهمیت این موضوع به این واسطه بود و است که خراسان جنوبی بیش از دو دهه است که با خشکسالی ها مستمر دست و پنجه نرمی کند و سال به سال ها شاهد افت منابع آبی زیر زمینی استان و تنش های ناشی از این واقعه طبیعی در خراسان جنوبی هستیم.

به همین واسطه توجه به جلوگیری از خروج منابع آبی از مرزها آن هم در این چهار شهرستان مرزی خراسان جنوبی بیش از پیش حائز اهمیت است. 

هرچند در این سال ها برای مقابله با موضوع کم آبی سند سازگاز با کم آبی در خراسان جنوبی تدوین شده است و راه های کوتاه، میان و بلند مدتی نیز در قالب این سند برای گذر از این دوران بحران در دستور کار قرار گرفته و قدم های خوبی هم در زمینه اجرایی شدن پروژه های چون انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس که جزو طرح کلان بلند مدت به حساب می آید برداشته شده است.

در کنار هم طرح های کوتاه و میان مدت مانند طرح کنتور گذاری هوشمند چاه های کشاورزی، اجرای سامانه های نوین آبیاری و... در دستور کار قرار گرفت.

حال دوباره کمی به عقب برمی گردیم  و گریزی به ارقام  و آمار دهه های گذشته در زمینه خروج رواناب ها و سیلاب ها از مرزهای خراسان جنوبی می زنیم.

خروج ۷۰۰ میلیون متر مکعب رواناب

در دهه ۹۰ متولیان و مسوولان امر در خراسان جنوبی مدعی بودند که سالانه حدود ۷۰۰ میلیون متر مکعب روان آب و سیلاب از مرزهای خراسان جنوبی خارج می شود. هر چند آن زمان هم آب منطقه این آمار و ارقامی که از سوی کارشناسان حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری استان مطرح می شد را قبول نداشتند و حد وسط این میزان خروجی آب را از مرزهای خراسان جنوبی تایید می کردند.

البته ادعای کارشناسان حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری نیز به این واسطه بود که نیمی از مساحت ۱۵ هزار هکتاری خراسان جنوبی را حوضه های آبخیز مرزی تشکیل می دهد و خواسته آن ها  نیز اجرای پروژه های آبخیزداری در نقاط مختلف مرزی به این منظور بود چرا که از ابتدای استقلال خراسان جنوبی در سال ۸۳ تا سال ۹۶ فقط یک میلیون و ۳۰۰ هکتار عملیات آبخیزداری در استان به اجرا درآمده بود و به همین میزان نیز مطالعات طرح های آبخیزداری در خراسان جنوبی انجام شده بود.

همچنین قابل ذکر است که در آن سال ها بیشتر تمرکز بر ایجاد سدها در نقاط مختلف خراسان جنوبی از جمله مرزها بود که از جمله سدهای مناطق مرزی خراسان جنوبی می توان به سدهای رزه درمیان، سیاهو سربیشه و حاجی آباد زیرکوه اشاره کرد.

مطالعات حوزه آبخیز شهرستان های مرزی

علیرضا نصرآبادی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی سال ۹۶ در گفت وگو با رسانه ها با اشاره به مطالعاتی که سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور در حوزه آبخیز مرزی داشته است اظهار کرد: در خراسان جنوبی هم مطالعاتی در حوزه آبخیز شهرستان های سربیشه، نهبندان و زیرکوه انجام شده و طرح های آن آماده اجراست.

وی به اجرای بخش کوچکی از طرح های آبخیز حوزه های مرزی استان اشاره و تصریح کرد: چون محدودیت اعتباری وجود دارد با این که بستر کار، خیلی فراهم است اما آن طور که باید و شاید نمی توان از قابلیت روان آب ها و سیلاب های مرزی در استان استفاده کرد.

به گفته وی بیشترین سیلاب ها و خروجی روان آب ها را درحوزه های آبخیز مرزی داریم که باید بستربرای استفاده از این قابلیت با اختصاص اعتبار مناسب فراهم شود.

به علاوه  باید سرشاخه های اصلی و اولیه در مرزها را بست تا روستاییان و مرزنشینان که در این نقاط زندگی می کنند و حافظ اصلی امنیت هستند ماندگار شوندزیرا با این کار بستر توسعه و تامین شغل آن ها در حوزه های کشاورزی و دامداری ایجاد می شود.

حفظ ثبات و امنیت در مرزها

این کارشناس حوزه آبخیزداری عملی شدن طرح های آبخیز مرزی را یک رویکرد علمی، منطقی و فنی دانست و تصریح کرد: هر اقدامی در حوزه عملیات آبخیزداری مرزی انجام شود کمک مستقیمی به حفظ ثبات و امنیت کشور و استان است و دیگر اثر مثبت این کار افزایش توانمندی های جوامع محلی در منطقه است.

به گفته نصرآبادی از همه مهم تر ثبات شغلی است که در مرزها ایجاد می شود و این ثبات سبب می شود تا مرزدارانی بدون نیاز به اسلحه و امکانات در مرزها داشته باشیم.

وی اجرای طرح های آبخیزداری را نوعی پدافند عامل و غیرعامل دانست زیرا وقتی نیاز به تداوم حیات و استقرار جمعیت در منطقه ای باشد این پدافند توسط خود مردم منطقه قابل برنامه ریزی و انجام است. 

موضوع دیگری که وی به آن اشاره کرد این بود که به طور قطع روان آب ها به هر سمت و سویی حرکت کند اگر به موقع و در موعد اصلی از آن استفاده شود قابل مصرف است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان با اشاره به حاکم بودن یک نظام بین المللی در مورد استفاده از روان آب ها در مرزها ادامه داد: چندین سال قبل یک بازه زمانی برای کنترل و بهره برداری از روان آب ها و آبخیزهای مرزی تعریف شد اما خراسان جنوبی از این بازه استفاده نکرد زیرا بعد از این بازه زمانی، دیگر نمی شد اعتراضی نسبت به کشورهای همسایه در استفاده نکردن از این منابع داشت.

به گفته نصرآبادی درست است که از این فرصت استفاده نکردیم اما می توان با اجرای پروژه های آبخیزداری مشرف به مرز یا نزدیک نقطه صفر مرزی از روان آب هایی که از مرز خارج می شود استفاده کرد نه این که سازه بزرگ آبی در نزدیک مرز ایجاد کنیم که معضلاتی در زمینه استقرار جمعیت، تغییر کاربری زمین های کشاورزی و... داشته باشد.

اجرای طرح های آبخیزداری در سرشاخه ها

وی افزود: بهترین گزینه این است که در سرشاخه های حوزه آبخیز روستاها و منابع آبی این نقاط آبخیزداری را اجرا کنیم تا روان آب ها و سیلاب ها به سمت مرز نرود.

وی با بیان این که اتمام مهلت مقرر برای استفاده از حوزه های آبخیز مرز به معنای دست روی دست گذاشتن نیست افزود: در حال حاضر یک سوم روان آب های استان از مرزها خارج می شود.